Bullying και Κατάθλιψη στα παιδιά

Warning message

The subscription service is currently unavailable. Please try again later.

Εισαγωγή

Τα τελευταία χρόνια ο σχολικός εκφοβισμός (Bullying) είναι ένα φαινόμενο, που λαμβάνει μεγάλες και σοβαρές διαστάσεις στη σχολική κοινότητα. Οι συνέπειες αυτού του φαινομένου στα παιδιά είναι αρκετά σοβαρές τόσο σωματικά, όσο και ψυχολογικά, (Pernille, Holstein, Lynch, Diderichsen, Gabhain, Scheidt, & Currie, 2005· Sansone & Sansone, 2008). Επίσης, μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις και στις σχολικές επιδόσεις των παιδιών (George, 2011· Hawkins, 2011· Ponzo, 2013)

Ο Παπάνης (2008) αναφέρει έναν πολύ εύστοχο ορισμό: ο σχολικός εκφοβισµός (bullying) είναι η κύρια µορφή µε την οποία εµφανίζεται η σχολική βία και αποτελεί εσκεµµένη πράξη, που αποσκοπεί στην πρόκληση σωµατικού ή ψυχικού πόνου και στην υποταγή του θύµατος.

Οι παράγοντες και οι επιπτώσεις του Σχολικού Εκφοβισμού στη ψυχολογία των παιδιών

Η επιθετικότητα και ο σχολικός εκφοβισμός οφείλονται σε πολλούς παράγοντες, όπως η επιθετικότητα των γονέων στα παιδιά τους και μεταξύ τους (Efobi & Nwokolo, 2014· Νέστορος, 1992), στο θυμό των εκπαιδευτικών, που συνήθως εκδηλώνεται είτε σωματικά, είτε λεκτικά προς τα παιδιά (Νέστορος, 1992), οι ομάδες συνομηλίκων (Βουϊσδάκης, 1987· Μαρκουλάκη & Παπαστεφανάκης, 2008), οι συμμορίες ανηλίκων παραβατών (Γεωργουλάς, 2000), τα ΜΜΕ και τα videogames (Νικολάου, 2004), και η κοινωνία (Courtecuisse, Fortin, Μπεζέ, Pain, & Selosse, 1998).

Αρκετές έρευνες (Bond, Carlin, Thomas, Rubin, & Paton, 2001· Gini, 2007· Pernille et al, 2005· Woods & White, 2005) έχουν αποδείξει ότι το φαινόμενο αυτό έχει σχέση με την ύπαρξη συναισθηματικών προβλημάτων. Άλλες έρευνες (Olweus, 1997· Salmon, Jones, & Smith, 1998) υποστηρίζουν ότι ο σχολικός εκφοβισμός συσχετίζεται και με την ύπαρξη εσωτερικευμένων και μη εσωτερικευμένων διαταραχών.

Τα παιδιά που έχουν πέσει θύματα αυτού του φαινομένου αντιμετωπίζουν αρκετά προβλήματα στο σχολείο, όπως η απροθυμία για παρακολούθηση των μαθημάτων και η απουσία από τα μαθήματα (Reid, 1983). Επιπλέον, πολλά παιδιά καταφεύγουν στην αυτοκτονία (Brunstein-Klomek, Marrocco, Kleinman, Schonfield, & Gould, 2007· Prewitt, 1988). Από την άλλη πλευρά, πολλά παιδιά εξαιτίας αυτού, εμφανίζουν υψηλά ποσοστά κατάθλιψης και άγχους (Brunstein-Klomek et al, 2007· Fekkes, Pijpers & Vervloove-Vanhorick, 2004· Kaltiala-Heino, Rimpela, Rantanen, & Rimpela, 2000· Kumpulainen, Räsänen, & Puura, 2001· Nordqvist, 2013), καθώς και μετατραυματικό στρες (Nielsen, Tangen, Idsoe, Matthiesen, & Magerøy, 2015).

Έρευνες σχετικά με τον Σχολικό Εκφοβισμό (Bullying) και την Κατάθλιψη στα παιδιά

Ο Olweus (1991) σε έρευνα του βρήκε, ότι τα αγόρια που είχαν υποστεί σχολικό εκφοβισμό, είχαν αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης, στην εφηβεία. Παρόμοια είναι τα αποτελέσματα της έρευνας των Neary και Joseph (1994) που μελέτησαν τον σχολικό εκφοβισμό, στα κορίτσια. Η έρευνα του Slee (2005) έρχεται σε συμφωνία, με τις δύο παραπάνω έρευνες. Τα αποτελέσματα της έρευνάς του έδειξαν ότι, υπήρχε μια σχέση του σχολικού εκφοβισμού με την κατάθλιψη, τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια.

Ο Bond και οι συνεργάτες του (2001) διεξήγαγαν έρευνα σε (3623) μαθητές. Τα αποτελέσματα της έρευνάς τους έδειξαν ότι υπάρχει σε μεγάλο βαθμό σχέση της θυματοποίησης με τα συμπτώματα άγχους και την κατάθλιψη. Το (25,1%) του δείγματος που είχε υποστεί Bullying είχε συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης σε σχέση με το (7,2%) του δείγματος που δεν είχε υποστεί Bullying. Από την άλλη πλευρά, το μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος (53,7%) που είχε υποστεί σε τακτική βάση σχολικό εκφοβισμό παρουσίαζε τα συμπτώματα αυτών των δυο διαταραχών. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο συχνός σχολικός εκφοβισμός συνδέεται με το άγχος και την κατάθλιψη. Παρόμοια είναι και τα αποτελέσματα της έρευνας του Craig (1998) που διεξήγαγε έρευνα σε (546) μαθητές ηλικίας 11 ετών. Τα αποτελέσματα της έρευνάς του έδειξαν ότι τα παιδιά που είχαν υποστεί Bullying είχαν υψηλά επίπεδα άγχους και κατάθλιψης σε σύγκριση με τους θύτες και την ομάδα ελέγχου.

Σε μια έρευνα τους οι Natvig, Albrektsten και Qvarnstrom (2001) βρήκαν ότι οι μαθητές που έπεσαν θύματα σχολικού εκφοβισμού από τους συμμαθητές τους, είχαν εκδηλώσει πολλά και υψηλής έντασης ψυχοσωματικά συμπτώματα, με κύρια μορφή συμπτωμάτων, αυτήν της κατάθλιψης. Παρόμοια είναι και η έρευνα της Fekkes και των συνεργατών της (2004) οι οποίοι εξέτασαν το βαθμό συσχέτισης μεταξύ σχολικού εκφοβισμού, ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και συμπτωμάτων κατάθλιψης σε παιδιά 9-12 ετών. Τα αποτελέσματα της έρευνάς τους έδειξαν ότι, τα παιδιά που είχαν υποστεί Bullying παρουσίασαν ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως ο πονοκέφαλος, το άγχος, τα προβλήματα ύπνου και η κακή διάθεση. Επίσης, βρήκαν ότι τα παιδιά παρουσίασαν σε μεγάλο ποσοστό κατάθλιψη, σε σύγκριση με τους άλλους μαθητές. Οι Sharp, Thompson και Arora (2000) διεξήγαγαν έρευνα σε (703) μαθητές. Συγκεκριμένα τα αποτελέσματα της έρευνάς τους έδειξαν ότι οι μαθητές που έπεσαν θύματα είχαν αναφέρει ευερεθιστότητα, διαρκή αίσθηση πανικού, επαναλαμβανόμενες αναμνήσεις των περιστατικών και προβλήματα συγκέντρωσης.

Οι Rigby και Slee (1993) διεξήγαγαν έρευνα σε (877) μαθητές ηλικίας 12-18 ετών. Τα αποτελέσματα της έρευνάς τους έδειξαν ότι υπάρχει μια σημαντική σχέση της θυματοποίησης με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση και ότι η χαμηλή αυτοεκτίμηση δεν οφείλονταν στα αντικοινωνικά στοιχεία της προσωπικότητας των παιδιών, αλλά στην ίδια τη θυματοποίηση. Παρόμοια είναι τα αποτελέσματα των Egan και Perry (1998) που διεξήγαγαν έρευνα σε (189) μαθητές ηλικίας 11 ετών. Τα ευρήματα της έρευνάς τους έδειξαν ότι τα χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης στα παιδιά μπορεί να προδιαθέτουν θυματοποίηση στο παιδί και ότι η θυματοποίηση μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Η αντιμετώπιση του Σχολικού Εκφοβισμού και της Κατάθλιψης στα παιδιά

Η αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου πρέπει να λύνεται σε συλλογικό επίπεδο. Γονείς, εκπαιδευτικοί και μαθητές πρέπει να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης. Υπάρχουν πολλοί τρόποι αντιμετώπισης. Αρχικά τα παιδιά-θύματα για την διαχείριση της κατάθλιψης και του έντονου άγχους θα πρέπει να έχουν υποστήριξη από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Μια αποτελεσματική θεραπευτική παρέμβαση για αυτά τα παιδιά είναι η Γνωστική-Συμπεριφορική Θεραπεία (Cogntive - Behavioral Therapy). Μαζί με τον ψυχολόγο το παιδί-θύμα δουλεύουν πάνω στη συναισθηματική εκπαίδευση, όπου με συζήτηση και ασκήσεις, επιχειρείται η κατανόηση του τρόπου με τον οποίον το παιδί αντιλαμβάνεται τις καταστάσεις που το προβληματίζουν, τα δικά του συναισθήματα, αλλά και των άλλων, καθώς και η κατανόηση γενικά των συνδέσεων μεταξύ σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών. Στο στάδιο της γνωστικής αναδόμησης, το παιδί μαθαίνει να σκέφτεται για τον εαυτό του, (για τις αντιδράσεις και τα συναισθήματά του), να διαχειρίζεται το άγχος και την κατάθλιψη. Έτσι, με τη γνωστική αναδόμηση το άτομο διορθώνει τις δυσλειτουργικές αντιλήψεις του (Lohmann, 2013).

Από την άλλη πλευρά, πρέπει να υπάρχει συνεχής επιμόρφωση-ενημέρωση, των εκπαιδευτικών και των γονέων σχετικά με αυτό το φαινόμενο. Όσον αφορά στα άτομα που ασκούν το Bullying, να δοθεί έμφαση στην έγκαιρη ψυχοθεραπευτική παρέμβαση και σε ατομικό και σε οικογενειακό επίπεδο, ώστε να μετριάζονται αυτές οι τάσεις. Επιπλέον, θα πρέπει να δίνονται στα παιδιά ευκαιρίες για θετική έκφραση της επιθετικότητας, μέσα από διάφορα αθλήματα και περισσότερες ευκαιρίες επαφής-διαβίωσης, μέσα σε φυσικό περιβάλλον, που έχει ιδιαίτερα κατευναστικά αποτελέσματα στο νευρικό σύστημα.

Bibliography:

Βουϊδάσκης, Κ. Β. (1987). Η επιθετικότητα σαν κοινωνικό πρόβληµα στην οικογένεια και στο σχολείο. Αθήνα: Γρηγόρη.

Bond, L., Carlin, B.J., Thomas, L., Rubin, K., & Patton, G. (2001). Does bullying cause emotional problems? A prospective study of young teenagers. British Medical Journal, 323 (7311), 480-484.

Brunstein-Klomek, A., Marrocco, F., Kleinman M., Schonfield, I.S., & Gould, M.S. (2007). Bullying, depression, and suicidality in adolescents. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 46(1), 40-49.

Γεωργούλας, Σ. (2000). Ανήλικοι παραβάτες στην Ελλάδα. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.

Courtecuisse, V., Fortin, J., Μπεζέ, Λ., Pain, J. & Selosse, J. (1998). Βία στο σχολείο… του σχολείου… Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.

Craig, W. M. (1998). The relationship among aggression types, depression, and anxiety in bullies, victims, and bully/victims. Personality and Individual Differences, 24, 123-130.

Efobi, A. & Nwokolo, C. (2014). Relationship between Parenting Styles and Tendency to Bullying Behaviour among Adolescents. Journal of Education & Human Development, 3(1), 507-521.

Egan, S. K, & Perry, D. G. (1998). Does low self-regard invite victimizadon? Developmental Psychology, 34, 299-309.

Fekkes M, Pijpers F.I., & Verloove-Vanhorick, S.P. (2004). Bullying behavior and associations with psychosomatic complaints and depression in victims. Journal of Pediatrics, 144, 17–22.

George, ST.D. (2011). Bullying linked to lower school achievement. Retrieved from https://goo.gl/vnni0L

Gini, G. (2007). Associations between bullying behaviour psychosomatic complaints emotional and behavioural problems. Journal of Paediatrics and Child Health, 44 (9), 492-497.

Hawkins, B. (2011). Latest research points to adverse impact of bullying on academic performance. Retrieved from https://goo.gl/n1JAcL

Kaltiala-Heino, R., Rimpelä, M., Rantanen, P., & Rimpelä, A. (2000). Bullying at school - an indicator of adolescents at risk for mental disorders. Journal of Adolescence, 23, 661-674.

Kumpulainen, K., Räsänen, E., & Puura, K. (2001). Psychiatric disorders and the use of mental health services among children involved in bullying. Aggressive Behavior, 27(2), 102-110.

Lohmann, R.C. (2013). Teen Bullying: A CBT Approach to Addressing the Issue: Understanding the broad scope of teen bullying. Retrieved from https://goo.gl/5OhwaA

Μαρκουλάκη, Ε. & Παπαστεφανάκης Ε. (2007). 3ο Πανελλήνιο ∆ιεπιστηµονικό Συνέδριο για την αντιµετώπιση της σεξουαλικής κακοποίησης Μάρτιος 2007. Αθήνα. www.etcogress2007.gr

Νέστορος, Ι.Ν. (1992). Η επιθετικότητα στην οικογένεια, στο σχολείο και στην κοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.

Νικολάου, Μ. Σ. (2004). Η Βία, η Επιθετική Συµπεριφορά και η Τηλεοπτική επίδραση. Διαθέσιμο στο: http://goo.gl/zBgjWs

Natvig, G.K., Albreksten, G. & Qvarnstrøm, U. (2001). Psychosomatic Symptoms Among Victims of School Bullying. Journal of Health Psychology, 6(4): 365–377.

Neary, A., & Joseph, S. (1994). Peer victimization and its relationship to selfconcept and depression among school children. Personality and Individual Differences, 16, 183-186.

Nielsen, M.B., Tangen, T., Idsoe, T., Matthiesen, SB., & Magerøy, N. (2015). Post-traumatic stress disorder as a consequence of bullying at work and at school. A literature review and meta-analysis. Aggression and Violent Behavior, 21, 17–24.

Nordqvist, J. (2013). Victims Of Bullying At Increased Risk Of Anxiety Disorders And Depression Later On. Retrieved from http://goo.gl/fT94RH

Olweus, D. (1991). Bully/victim problems among schoolchildren: Basic facts and effects of a school based intervention program. In D. J. Pepler & K. H. Rubin (Eds.), The development and treatment of childhood aggression. Hillsdale, NJ: Erlbaum.

Olweus, D. (1997). Bully/victim problems at school: Knowledge base and an effective intervention program. The Irish Journal ofPsychology, 18, 170-190.

Παπάνης, Ε. (2008). Σχολική βία: Φαινόµενο της εποχής. Διαθέσιμο στο: www.iatronet.gr/article.asp?art_id=6022

Pernille, D., Holstein, B.E., Lynch, J., Diderichsen, F., Gabhain, S.N., Sheidt, P., & Currie, C. (2005). Bullying and symptoms among school-aged children: international comparative cross sectional study in 28 countries. European Journal of Public Health, 15 (2), 128–132.

Ponzo, M. (2013). Does bullying reduce educational achievement? An evaluation using matching estimators. Journal of Policy Modeling, 35(6), 1057-1078.

Prewitt, P. W. (1988). Dealing with Ijime (bullying) among Japanese students. School Psychology International, 9, 189–195.

Reid, K. (1983). Retrospection and persistent school absenteeism. Educational Research, 25, 110–115.

Rigby, K. & Slee, P.T. (1993). Children's attitudes towards victims. In D.P. Tattum (Ed) Understanding and Managing Bullying, pp 119-135. Heinemann Books.

Salmon, G., Jones, A., & Smith, D.M. (1998) Bullying in school: self-reported anxiety and self-esteem in secondary school children. British Medical Journal, 317 (7163) 924-5.

Sansone, R.A., & Sansone, L.A. (2008). Bully Victims: Psychological and Somatic Aftermaths. Psychiatry, 5 (6), 62-64.

Sharp, S., Thompson, D., & Arora, T. (2000). How long before it hurts? An investigation into long-term Bullying. School Psychology International, 21 (1), 37-46.

Slee P.T. (2005). The P.E.A.C.E. Pack: Evaluation of a program for the successful reduction of school bullying. In P.K. Smith and N, Soeda (eds.) School Bullying Around the World. Minerva Shobo Publishers: Tokyo.

Woods, S., & White, E. (2005). The association between bullying behaviour, arousal levels and behaviour problems. Journal of Adolescence, 28, 381-95.