×
Warning message
The subscription service is currently unavailable. Please try again later.
Ο Άντονι Γκίντενς διάσημος κοινωνιολόγος και εισηγητής του “τρίτου δρόμου για το σοσιαλισμόˮ στο βιβλίο του “H Μεταμόρφωση της Οɩκεɩότηταςˮ αναφέρεται στην “καθαρή σχέσηˮ.
Σε αυτό το βιβλίο διατυπώνεται μια συνεκτική θεωρία των σχέσεων και των αλλαγών σε αυτές από την δεκαετία του 1960 και ύστερα.
ˮH καθαρή σχέσηˮ λέει ο Γκίντενς “συνεχίζεται μόνον εφόσον και τα δύο μέρη πιστεύουν ότι αποφέρει αρκετή ικανοποίηση στο κάθε άτομο χωριστά ώστε να μείνει σε αυτήˮ.
Για πρώτη φορά, ομολογείται ένας νέος ανθρωπολογικός τύπος ο οποίος στο επίκεντρο των σχέσεων τοποθετεί αντί της παλιομοδίτικης αγάπης την “ικανοποίησηˮ.
Επιτέλους αναφωνούν οι λάτρεις του ηδονισμού, να ξεμπερδεύουμε με τα “πρέπειˮ του καταναγκαστικού γάμου , ας αφεθούμε σε μια ατομοκεντρική ηθική χωρίς ενοχές. Γύρω από αυτές τις θέσεις οικοδομήθηκε ένα lifestyle που γκρέμισε το ταμπού του σεξ με πάταγο. Μια περιδιάβαση στα έντυπα και το διαδίκτυο θα δείξει ότι η σχετική θεματολογία είναι εκτεταμένη. Από τις στάσεις του ταντρικού σεξ, το σημείο G αλλά και τις ανθρώπινες σχέσεις να συναρθρώνονται πια γύρω από το σεξ και το κυνήγι του.
Το παλαιότερο διαφυλικό “συμβόλαιοˮ σχετιζόταν περισσότερο με την εξυπηρέτηση ρόλων συμπληρωματικών στα πλαίσια ενός οικογενειακού συστήματος. Ο κάθε άνδρας και η κάθε γυναίκα λειτουργούσαν με μια αναμενόμενη συμπεριφορά προκειμένου η ομάδα (η οικογένεια) να μπορεί να καλύψει τις βιοτικές και συναισθηματικές ανάγκες των μελών της.
Στο καινούργιο συμβόλαιο η ευθύνη κάλυψης των αναγκών επαφίεται στο ίδιο το άτομο. Εκείνο θα αποφασίσει εάν ο/η σύντροφός του/της “αποφέρει αρκετή ικανοποίησηˮ οπότε να έχει νόημα ή όχι η συνέχιση της σχέσης. Επομένως αντί να σχετισθώ με κάποιο άλλο πρόσωπο προκειμένου να δημιουργήσουμε μαζί ένα περιβάλλον που θα αναπτύσσει εμάς και τα παιδιά μας, χαράσσω μια προσωπική πορεία αναλαμβάνοντας την ευθύνη μόνον του εαυτού μου.
Στην δεύτερη περίπτωση οι άλλοι σχετίζονται μαζί μου όταν συμπέσουν οι τροχιές μας και για όσο διάστημα συμβαίνει αυτό. Παλιότερα, αιτία λύσης της σχέσης ήταν η μη αναμενόμενη συμπεριφορά (εξυπηρέτηση του ρόλου) από τον/την σύντροφο. Στις μέρες μας αιτία λύσης της σχέσης είναι η “μειωμένη ικανοποίησηˮ ή απλά η απόκλιση των τροχιών. Φαίνεται ότι η σύγκρουση “δέσμευσηςˮ και “επɩθυμίαςˮ δημιούργησε δύο διαφορετικές επικράτειες, δύο διαφορετικές προτάσεις ζωής με άλλες πολιτιστικές συνιστώσες.
Αν δούμε το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο των δύο τάσεων θα παρατηρήσουμε ότι η τελευταία φάση της πυρηνικής οικογένειας από το τέλος του Bʼ Παγκοσμίου Πολέμου και ύστερα χαρακτηρίζεται από το κράτος Προνοίας και μια σταθερή ευημερία που στηρίζουν τις αξίες της πυρηνικής οικογένειας για ασφάλεια, έμφαση στην καθημερινότητα κλπ. Αντίθετα στην παγκοσμιοποιημένη, μεταμοντέρνα εποχή αποδομούνται τα πάντα: Εθνικές ταυτότητες, κράτος πρόνοιας, εργασιακές σχέσεις διαμορφώνοντας άτομα αυτόνομα με χαλαρούς δεσμούς με άλλους ανθρώπους ή τόπους, άτομα με υψηλή κινητικότητα στον τομέα της εργασίας που ακολουθούν την κινητικότητα του κεφαλαίου στην αναζήτηση του μεγίστου κέρδους του.
Φαίνεται λοιπόν ότι η μετάβαση από τη “σχέσηˮ στο “δίκτυοˮ έχει επιτελεστεί. Ο καθηγητής της Ιατρικής Κοινωνιολογίας του Harvard Νικόλας Χρηστάκης στο βιβλίο του “Ʃυνδεδεμένοɩˮ αποδεικνύει το πώς η κοινωνική δικτύωση παίζει σήμερα αποφασιστικό ρόλο για την προσωπική επιτυχία σε όλους τους τομείς. Περιττό να σημειώσουμε ότι το διαδίκτυο είναι το πεδίο εντός του οποίου συναρθρώνεται πλέον ολόκληρη η σύγχρονη ζωή. Από τις on line τραπεζικές συναλλαγές, το μοίρασμα της Γνώσης και της Τέχνης ή την εύρεση ερωτικού συντρόφου κλπ. Ιδίως η τελευταία διαδικασία έχει απομυθοποιηθεί πλήρως στα ηλεκτρονικά κοινωνικά δίκτυα.
Μπορεί κανείς να αναζητήσει σύντροφο συγκεκριμένων προδιαγραφών ηλικίας, ενδιαφερόντων, χαρακτηριστικών ελκυστικότητας, διαθεσιμότητας, επιπέδου καλλιέργειας κλπ. Δημιουργούνται έτσι “σχέσεις εργαστηρίουˮ. Απόλυτα ελεγχόμενες ως προς τα πρόσωπα, τις συνθήκες και το κυριότερο: άμεσης κατάργησής τους όταν παύσει η “ικανοποίησηˮ. Αυτές οι “σχέσεις εργαστηρίουˮ ευαγγελίζονται όλα τα καλά μιας σχέσης χωρίς τα δεινά της. Έχουν μυστήριο, ερωτισμό, γοητεία, φρεσκάδα χωρίς να έχουν συναισθηματικό ρίσκο, φόβο του χωρισμού, οδύνη του πένθους. Μια μόνιμη “γκομενικότηταˮ που εξωραΐζει τα πρόσωπα κρύβοντας τις σκοτεινές τους πλευρές.
Στις “σχέσεις εργαστηρίουˮ δεν κινδυνεύει κανείς να προδοθεί διότι απλούστατα δεν είναι επενδεδυμένες με συναισθήματα αλλά με τη λάμψη του lifestyle. Σʼ αυτές οι άνθρωποι δεν προσέρχονται με γενναιοδωρία αλλά καταναλωτική διάθεση για την εκπαίδευση στην οποία φροντίζει ένας ωμός καπιταλισμός. Οπότε τι μένει; Σεξ και μόνον σεξ! Ο homo consumens βρίσκει την ολοκλήρωσή του στον homo sexualis.
Το σεξ ως το μόνο σημείο επαφής δύο ανθρώπων υπερφορτώνεται με προσδοκίες ικανοποίησης πολύ ευρύτερες από τη σαρκική ηδονή. Είναι ουσιαστικά η μόνη πύλη εξόδου από την ψυχική μόνωση του μεταμοντέρνου ανθρώπου και ως εκ τούτου αντί να είναι ένα πεδίο χαλάρωσης και απόλαυσης με μια γενικότερη έννοια, μετατρέπεται σε χωματερή της απελπισίας. Έτσι, αντί να γεμίζει με θετικά συναισθήματα το συντροφεύουν παράλογοι φόβοι, ανεδαφικές προσδοκίες, ενοχές. Το κυριότερο: Τείνει να υποκαταστήσει όλες τις πτυχές και τον πλούτο μιας ανθρώπινης σχέσης βυθίζοντας το άτομο σε βαθειά υπαρξιακή φτώχεια!
H εξάρτηση στο σεξ προκύπτει όταν κανείς στερημένος από αυτόν τον πλούτο της διανθρώπινης σχέσης καταφεύγει στο σεξ σαν υποκατάστατο, το οποίο αδυνατώντας να καλύψει αυτήν την ανάγκη παγιδεύει το άτομο σε αναζήτηση όλο και μεγαλύτερων δόσεων.
Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε “καθαρή σχέσηˮ ισορροπούν στην κόψη του ξυραφιού καθώς ανά πάσα στιγμή της συνδιαλλαγής με τον άλλον θα πρέπει να απαντούν στο ερώτημα: Ποιο είναι το όριο που μπορώ να αφεθώ έτσι ώστε η σχέση αυτή να μην είναι σχέση; Έτσι, όταν κάποιοι τρελαίνονται σʼ αυτό το πλαίσιο αυτό δεν συμβαίνει λόγω έρωτα αλλά εξαιτίας του αδιεξόδου στο οποίο οδηγεί το εξαιρετικά φθοροποιό παιχνίδι της σχέσης που δεν είναι σχέση.
Το άτομο καταλήγει να παραλύει συνθλιβόμενο ανάμεσα στην λαχτάρα για εγγύτητα και στον φόβο γιʼ αυτήν εκδηλώνοντας δύο βασικές ομάδες συμπτωματολογίας. Μια στάση που “παγώνειˮ τα συναισθήματα με ύφος “ψευδοελέγχουˮ αλλά και μια γενικότερη συμπεριφορά εκρηκτικής, αλλοπρόσαλλης συναισθηματικότητας χωρίς αρχή και τέλος με στυλ “απώλειας ελέγχουˮ. Συνήθως οι πρώτοι είναι άνδρες και οι δεύτερες γυναίκες αν και πολύ συχνά ανταλλάσουν ρόλους.
H «καθαρή σχέση» του Γκίντενς και της μεταμοντέρνας ιστορικής περιόδου δεν είναι μόνο μια ανθρωπολογική τομή. Θα λέγαμε ότι παραβιάζει μια εξελικτική πραγματικότητα. Τα θηλαστικά, όπως ο άνθρωπος, έχουν σαν μείζον χαρακτηριστικό το ότι ζουν σε ομάδες. Αντίθετα τα ερπετά ζουν κατά μόνας και δεν αισθάνονται συναισθήματα. Ο εγκέφαλός τους διαθέτει το λεγόμενο «μεταιχμιακό σύστημα» ικανό μόνον για αντανακλαστικές αντιδράσεις. Τα θηλαστικά ανήκουν σε ανώτερη εξελικτική βαθμίδα με τον «αμυγδαλοειδή πυρήνα» να είναι το κέντρο των συναισθημάτων. Έτσι, σε κάθε σημερινό άνθρωπο που υποφέρει από αυτήν την τοξική, διαβρωτική «Ρευστή Αγάπη» που λέει και ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν υπογραμμίζεται η ανέφικτη επιστροφή στο σιωπηλό κόσμο των ερπετών.
Για να μην παρεξηγηθώ δεν υποστηρίζω την επάνοδο στην «ειδυλλιακή» περίοδο της πυρηνικής οικογένειας, δεδομένου ότι υπήρξε και αυτή ιδιαίτερα προβληματική, έτσι όπως οι άνθρωποι είχαν την αφέλεια να κρύβονται πίσω από τους ρόλους τους εξαντλώντας την σχέση τους στα καθήκοντα διεκπεραίωσης της καθημερινότητας, αφήνοντας την επικοινωνία και την αυθεντικότητα να ατροφούν.
Στο μέλλον λοιπόν (που αρχίζει σήμερα εφόσον μπορούμε να το φανταστούμε) δεν θα υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα σε δέσμευση και επιθυμία, αυτονομία και συνύπαρξη, ερωτισμό και ασφάλεια, κοινωνικότητα και μοναξιά, σαρκικότητα και συναίσθημα, Αγάπη και Πάθος. Χαρακτηριστικό του μέλλοντος θα είναι η κατάργηση των διλλημάτων, η ενότητα της προσωπικής και συλλογικής μας Ζωής!!
Όλα τότε θα εναλλάσσονται σαν παιχνιδιάρικο γαϊτανάκι στο θαύμα που συμμετέχουμε.....
Αρθρογράφος
