Θετική Ψυχολόγια στης Ψυχοθεραπεία, το Coaching και την Εκπαίδευση

H θετική ψυχολογία είναι ο νέος κλάδος της ψυχολογίας που έχει μεγάλη κληρονομιά και μικρή ιστορία.

Η ιστορία της αρχίζει το 1996 όταν ο Martin Seligman γίνεται πρόεδρος του ΑPA. Ο Seligman είπε ότι η ψυχολογία μετά το Β παγκόσμιο πόλεμο επικεντρώθηκε στα προβλήματα των ανθρώπων, την ψυχοπαθολογία και την ίαση των ασθενειών.

Αυτό ήταν ένα πολύ σημαντικό βήμα γιατί αλματώδεις προσπάθειες έγιναν για την κατανόηση, την πρόληψη και τη θεραπεία των ψυχολογικών διαταραχών.

Αυτό όμως που παραμελήθηκε ήταν το «τι πάει καλά» με τους ανθρώπους και η ψυχολογία πάνω σε αυτό το κομμάτι, δεν έχει αρκετή έρευνα.

Οι ρίζες

Οι ρίζες της θετικής ψυχολογίας βρίσκονται στους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους όπως στον Αριστοτέλη που μίλησε για την ευδαιμονία και την «καλή ζωή», στον Πλάτωνα που μίλησε για το μέτρο, τον έλεγχο του εαυτού, τον καλό χαρακτήρα και τις αρετές. Επίσης αντλεί πολλά στοιχεία από τη φιλοσοφία του Κομφούκιου, τις ψυχολογικές ανθρωπιστικές προσεγγίσεις καθώς και τη θεολογία που ασχολήθηκε με θέματα όπως η καλοσύνη, η ευγνωμοσύνη και η υπεροχή.

Η θετική ψυχολογία ασχολείται και ερευνά τρεις σημαντικούς τομείς:

α) θετικές υποκειμενικές εμπειρίες (ευτυχία, ικανοποίηση, θετικά συναισθήματα, αισιοδοξία)
β) θετικά ατομικά χαρακτηριστικά (δυνατά σημεία του χαρακτήρα, ενδιαφέροντα, ταλέντα, αξίες) και
γ) θετικά περιβάλλοντα (οικογένεια, σχολείο, εργασιακούς χώρους, κοινότητες)

Οφέλη            

Οι παρεμβάσεις της θετικής ψυχολογίας έχουν απήχηση σε πολλούς τομείς της ζωής μας όπως πχ εκπαίδευση, εργασία, κοινότητες, ψυχική υγεία.

 Τα θετικά συναισθήματα αποτελούν ένα από τα σημαντικά θέματα έρευνας αφού αποτελούν τον πυρήνα της ευτυχίας και της ψυχολογικής υγείας. Σύμφωνα με τη Fredrickson τα θετικά συναισθήματα διευρύνουν τη σκέψη, μας βοηθούν να βρίσκουμε εναλλακτικούς τρόπους στην αντιμετώπιση των δυσκολιών, διευρύνουν τη μάθηση, μειώνουν το άγχος και οι άνθρωποι αποκτούν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα.

Επίσης η έρευνα πάνω στα δυνατά σημεία (Strengths) δείχνει ότι υπάρχει στενή σχέση μεταξύ των δυνατών σημείων και της ευημερίας γιατί είναι αυτά που μας βοηθούν στην επίτευξη των στόχων μας. Όταν εστιαζόμαστε στα δυνατά μας σημεία, είμαστε πιο αυθεντικοί, έχουμε περισσότερη ενέργεια και διάθεση, είμαστε περισσότερο παραγωγικοί και υγιείς.

Επίσης η γνώση και η ανάπτυξη των δυνατών μας σημείων αυξάνει την αυτοπεποίθηση, την ανθεκτικότητα, τη δέσμευση στους στόχους και την ελπίδα.

 Σήμερα, για την ανακάλυψη και ανάπτυξη των δυνατών σημείων, υπάρχει το  ψυχομετρικό εργαλείο Values In Action (V.I.A). Το συγκεκριμένο εργαλείο αναπτύχτηκε από τους Seligman και Peterson και αποτελεί το αντίστοιχο του DSM. Αποτελείται από 24 δυνατά σημεία (πχ αγάπη για μάθηση, θάρρος, δημιουργικότητα κλπ) οργανωμένα κάτω από 6 αξίες/αρετές (Σοφία & γνώση, θάρρος, ανθρωπιά, δικαιοσύνη, εγκράτεια, υπέρβαση). Το εργαλείο επικεντρώνεται στο τι καλό υπάρχει μέσα μας και πώς μπορούμε να ζήσουμε μια καλή ζωή, μια ζωή με νόημα.

Θετική ψυχοθεραπεία

Θετική ψυχοθεραπεία, σύμφωνα με τον Rashid (2008), ονομάζεται εκείνη η προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία που δίνει έμφαση στην ανάπτυξη των δυνατών σημείων των πελατών καθώς και στα θετικά συναισθήματα. Επικεντρώνεται στη νοηματοδότηση της ζωής των ανθρώπων, ώστε να μπορέσουν να ανακουφιστούν από την ψυχοπαθολογία.

Η θεραπευτική θέση είναι ότι όλοι οι πελάτες έχουν δυνατά και αδύνατα σημεία καθώς και ευκαιρίες και δυσκολίες στο περιβάλλον τους. Στόχος της θεραπείας είναι να προσδιορίσει και να τονώσει τις θετικές πλευρές του πελάτη.
Οι θεραπευτές της θετικής ψυχοθεραπείας δεν παραβλέπουν τα δύσκολα συναισθήματα ή τις δύσκολες εμπειρίες των πελατών. Αντίθετα, δουλεύουν τα δύσκολα συναισθήματα αλλά παράλληλα χτίζουν πάνω στα θετικά συναισθήματα και εμπειρίες του πελάτη.

Για παράδειγμα όταν βοηθάμε στην ψυχοθεραπεία ένα πελάτη να ξεπεράσει το τραύμα, η θετική ψυχοθεραπεία επισημαίνει και επικεντρώνεται και στα δυνατά σημεία που ο πελάτης ανέπτυξε ως αποτέλεσμα αυτής της εμπειρίας.

Με αυτόν τον τρόπο το τραύμα είναι ένα ταξίδι «ανάπτυξης» για τον επιζήσαντα και ο θεραπευτής γίνεται συνοδοιπόρος. Ο χώρος της θεραπείας γίνεται χώρος που όχι μόνον η δυσαρέσκεια, ο θυμός και η απογοήτευση συζητιούνται, αλλά μαζί με αυτά συνυπάρχουν η ελπίδα, η αισιοδοξία και η ευγνωμοσύνη.

Οι ερωτήσεις των θεραπευτών αλλάζουν και το «τι σε οδήγησε σε αυτό το πρόβλημα;» μετατρέπεται στο «ποια δύναμη υπάρχει μέσα σου για να διαχειριστείς αυτή την κατάσταση;» ή «πώς θα βρεις το κουράγιο να διαχειριστείς την κατάσταση;”

Η θετική ψυχοθεραπεία μπορεί να λειτουργήσει μόνη της ή συμπληρωματικά με την «παραδοσιακή» θεραπεία. Έρευνες δείχνουν ότι η ατομική θετική ψυχοθεραπεία μειώνει τα συμπτώματα της κατάθλιψης σε πελάτες (Seligman, 2006

Θετική ψυχολογία και coaching και την εκπαίδευση

Η θετική ψυχολογία και το coaching είναι οι τέλειοι συνεργάτες.
Η θετική ψυχολογία προσφέρει το επιστημονικό υπόβαθρο και την έρευνα και το coaching είναι η περιοχή όπου η θεωρία γίνεται πράξη. Το coaching ασχολείται με ό,τι καλύτερο έχουν οι άνθρωποι μέσα τους, αξιοποιεί τα δυνατά σημεία του ανθρώπου και επικεντρώνεται στην ανάπτυξη του με τον πιο δυναμικό και διαδραστικό τρόπο. Παρέχει ένα ασφαλές και ανοικτό περιβάλλον oπου τα δυνατά σημεία ανακαλύπτονται, οι επιτυχίες επιδοκιμάζονται, και παρέχει ένα πλαίσιο για  την προώθηση της αισιοδοξίας, της θετικής και διαφορετικής οπτικής.

Ένας coach μπορεί να χρησιμοποιήσει τα εργαλεία και τις δραστηριότητες της εφαρμοσμένης θετικής ψυχολογίας για βοηθήσει τον πελάτη (coachee) να ευθυγραμμίσει τους στόχους του με τις αξίες του, να κατανοήσει τι είναι σημαντικό για εκείνον και τελικά να επιτύχει τους στόχους του. Όταν οι πελάτες βιώνουν θετικά συναισθήματα μέσα από τέτοιου είδους δραστηριότητες νιώθουν πιο ενεργοποιημένοι και αποδίδουν καλύτερα στην εργασία τους. Αισθάνονται καλά με τον εαυτό τους και μπορούν και επηρεάζουν με θετικό τρόπο τους γύρω τους.

Στο εκπαιδευτικό πλαίσιο γνωρίζουμε από έρευνες, ότι όταν οι μαθητές επικεντρώνονται στα θετικά είναι περισσότερο ευτυχισμένοι, έχουν μεγαλύτερη ενέργεια και ζωτικότητα, βιώνουν λιγότερο άγχος και είναι περισσότερο ανθεκτικοί στις δυσκολίες.

Ο Seligman υποστηρίζει ότι η ευεξία θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία για 3 λόγους:

 α) ως αντίδοτο για την κατάθλιψη,
 β) για περισσότερη ικανοποίηση από τη ζωή και
 γ) για καλύτερη μάθηση και περισσότερη δημιουργική σκέψη.

Η εκπαίδευση δεν θα πρέπει να επικεντρώνεται μόνον στις ακαδημαϊκές επιδόσεις αλλά και στο να διαμορφώνει χαρακτήρα. Η ανακάλυψη και ανάπτυξη των δυνατών σημείων των μαθητών μέσα από το V.I.A., καλλιεργεί την αυτοεκτίμηση τους, τους δίνει τη δυνατότητα να παρατηρούν το θετικό, να βρίσκουν λύσεις στα θέματά τους και να κατανοούν τι τους κάνει μοναδικούς.

Επίσης αυξάνεται η αυτο-αποτελεσματικότητά τους , προωθείται η συναισθηματική τους ισορροπία και τα παιδιά έχουν περισσότερους ψυχολογικούς πόρους και αποθέματα ενέργειας  για να αντιμετωπίσουν τις δύσκολες καταστάσεις.

Η θετική ψυχολογία προσφέρει μια διαφορετική οπτική και μπορεί να εφαρμοστεί σε πολλές πτυχές της ζωής μας. Ο Peter Drucker-γκουρού του management- κάποτε δήλωσε: «Δεν μπορούμε να χτίζουμε πάνω στις αδυναμίες. Για να επιτύχουμε αποτελέσματα, πρέπει να χρησιμοποιούμε τα δυνατά μας σημεία. Τα δυνατά μας σημεία είναι οι πραγματικές μας ευκαιρίες»